‘Of actie voeren zinvol is vraag ik me niet langer af.’

Dat hij geen rechtlijnig leven heeft geleid, is één van de eerste dingen die Bart over zichzelf vertelt. Hij is een verwoede vogelfotograaf en gepubliceerd dichter, maar daar gaan we het verder niet over hebben. Hij heeft in diverse jobs gewerkt en verschillende relaties gehad. Een constante tussen de meanders van het leven door: nadenken over mens en maatschappij. Op verschillende momenten heeft dat zich ook vertaald in concreet engagement, als vrijwilliger, binnen een politieke partij en sinds een goed jaar in het klimaatactivisme. Dat van de alleractiefste soort: Bart is een Extinction Rebel, één van die mensen die het ervoor over hebben om heel letterlijk op de barricaden te staan, zich vast te ketenen of lijmen en het risico op arrestatie te lopen. Hij mag dan sinds enkele jaren gepensioneerd zijn, ‘uitbollen’ is aan deze opa niet besteed. Zijn mails ondertekent hij met de leuze van Extinction Rebellion: ‘Love and Rage’.

Hoe ben je tot de keuze voor uitgesproken activisme gekomen?

Eén van de belangrijkste waarden die ik meer en meer geïntegreerd heb de afgelopen jaren is respect voor de natuur. Ik ben altijd al een natuurliefhebber geweest en heb het geluk gehad de laatste tien jaar van mijn carrière te kunnen werken in een natuurlijke omgeving waar natuurbeheer ook heel belangrijk was. Ik leefde lang in de overtuiging dat het genoeg was als ik in mijn eigen leven positief en respectvol tegenover de natuur stond. Ik deed mee aan werkdagen van Natuurpunt en begon ook stelselmatig mijn ecologische voetdruk te verkleinen: in 2018 besloot ik vegetariër te worden, nooit meer vliegtuigreizen te maken en geen auto meer te hebben. Ook belangrijk: maximaal respect opbrengen voor alles wat ik materieel bezit, want uiteindelijk is alles op één of andere manier afkomstig uit de natuur. Overconsumeren zie ik als een misdaad: de natuur op onze planeet is niet onbeperkt en we overvragen ze voortdurend. Kleding bijvoorbeeld koop ik alleen nog tweedehands.

Ik bleef al die dingen consequent doen en ging er nog verder in: ik werd vegan en besloot ook nooit meer een auto te huren. Tegelijk begon ik te beseffen dat mijn gedrag en keuzes uiteindelijk goed uitkomen voor de grote vervuilers. We werden ermee naar ons hoofd geslingerd, met die ecologische voetafdruk: laat de mensen zich maar in hun privé-leventje inspannen. ‘Als je de wereld wil verbeteren, begin bij jezelf’. Voor een deel is dat natuurlijk waar, maar ik begon in te zien dat wat ik in mijn persoonlijk leven doe en wat ik hier en daar gelukkig ook zie bij andere mensen nooit voldoende zal zijn. Wanneer ik in de natuur was, zag ik met eigen ogen hoe de dingen achteruitgaan, ik las al die berichten over ecosystemen die in gevaar zijn, de klimaatopwarming die men dacht nog onder controle te hebben, maar die meer en meer uit de hand lijkt te lopen. In de periode van de Klimaatconferentie in Glasgow, de COP26 einde 2021, waren mijn bezorgdheid en dagelijkse gepieker zo belastend geworden dat ik er ook voortdurend andere mensen over aansprak. Ik zag in dat wat op hoog niveau gebeurde rond het klimaat ontoereikend was en zelfs misleidend en worstelde de hele tijd met: wat doe ik, wat is nog zinvol? In dezelfde periode zag ik beelden van een groep – Extinction Rebellion – die acties ondernam. Ik zag op tv beelden van rebellen die de Wetstraat bezetten – not done, het verkeer blokkeren in de Wetstraat! – en dat heeft mij wakkergeschud en naar die beweging toe gezogen. Ik wilde met hen in contact komen, erbij zijn. Zo is de bal aan het rollen gegaan en ben ik in 2022 het klimaatactivisme ingestapt, onmiddellijk heel actief.

Welke gevoelens drijven jou, behalve het grote gevoel van urgentie?

In het begin een heel diepe frustratie: je doet veel in je persoonlijk leven, je bent geëngageerd, maar je ziet in dat het niet genoeg zal zijn, ziet het naar je gevoel ook te weinig bij de mensen rondom jou. Je ligt wakker, letterlijk, je brengt het in gesprekken naar voren, en het eerste klankbord is de persoon met wie je ‘s morgens opstaat. Telkens weer moet je die gedachten kwijt en op de duur stuit je op barrières: het is welletjes geweest, laten we ook nog ‘ns over iets anders praten.

Voorbij de frustratie en hoe daarmee om te gaan ligt het hele spectrum van verdriet tot woede. Als natuurliefhebber ben ik geabonneerd op tijdschriften en krijg ik ook dagelijks berichten van organisaties die rond natuur werken. Als je telkens geconfronteerd wordt met negatief nieuws over verlies van biodiversiteit en afbraak van natuur, daar word je verdrietig van, of woedend, je raakt ontmoedigd, wanhopig en al die gevoelens stapelen zich op. Bij Extinction Rebellion vond ik gelijkgestemden: mensen die dat ook allemaal ervaren, maar voor zichzelf een uitweg hebben gevonden in activisme. In het begin heb ik dat heel sterk aangevoeld, ik voelde dat het een manier was om niet helemaal depressief te worden. Ik zag hoe ook jonge mensen voor wie de toekomst over enkele decennia er niet rooskleurig uitziet hun gevoelens in de beweging kwijt kunnen en van daaruit steun en hoop krijgen.

De acties van XR lijken op het eerste gezicht anti, maar zijn heel positief gedreven?

Klopt, en dat is voor de buitenwereld en zelfs de directe omgeving niet altijd meteen duidelijk. Ik heb twee dochters – eigenlijk heb ik er drie, eentje is overleden – en ze denken allebei heel verschillend over mijn activisme. De ene steunt me moreel en staat achter wat ik doe, de andere is eerder afwijzend en wil er niet te veel over weten. Ook in mijn relatie met mijn partner heeft het moeten rijpen: ze zal nooit zelf aan acties meedoen, maar ze is wel ondersteunend achter de schermen.

De meeste mensen zien dat niet zitten: burgerlijk ongehoorzaam zijn, het risico op arrestatie of geweld lopen. Heb jij daarin een switch gemaakt of kon je het vanaf het begin?

Ik kon het vrij snel. Mijn eerste actie was een toegelaten actie in Gent. Ik had een online introductiesessie gevolgd en daarin vernomen dat we er als rebellen zijn om elkaar te ondersteunen en dat het mogelijk is om bij acties een buddy te hebben, iemand die voor, tijdens en na de actie zorg voor je draagt. Ik wist dat de actie waaraan ik wilde deelnemen toegelaten was, maar toch had ik gevraagd of er iemand buddy voor mij kon zijn (lacht). Op het moment zelf was dat totaal onnodig, maar wel heel leuk: ik kende toen nog weinig andere rebellen en iemand was geïnteresseerd in mij en hoe ik mij voelde.

Daarna ben ik geëvolueerd naar grotere acties: een blokkade van een steenkoolopslagplaats in de Gentse haven, het blokkeren van een grote Mc Donalds-vestiging in Brussel, de actie Code Rood, waarbij we Total Energies in het Waals-Brabantse Ecaussinnes bezetten, het blokkeren van de toegang voor privéjet-gebruikers en –eigenaars op de luchthaven van Zaventem. Naar mijn eerste actie van burgerlijke ongehoorzaamheid, in Gent, ging ik met vrij veel innerlijke spanning en stress, wetende dat ik sowieso uit mijn comfortzone moest komen. Dat is toen heel goed afgelopen. Voor de actie in Zaventem had ik behalve een beetje adrenaline nauwelijks spanning in mijn lijf. Je weet wat er kan gebeuren, maar je bent ook blij en opgewonden omdat je weer actie kan voeren. Ik heb intussen een keer een GAS-boete opgelopen en ben een keer gearresteerd en heb daar helemaal geen schrik meer van. Waar ik wel bang voor ben: politiegeweld. Mijn arrestatie was vrij hardhandig. Ze werkten mij op de grond en kwamen met twee op me zitten om mij te boeien. Ik nam de zogenaamde patattenzakhouding aan, dat wil zeggen dat je geen weerstand biedt maar ook niet echt meewerkt, misschien zorgde dat bij de agenten voor enige frustratie.

XR-rebellen zelf blijven wel te allen tijde geweldloos?

Ja, onze acties zijn altijd volledig geweldloos, zowel verbaal als fysiek. Ik ben nooit bang dat er in de actie mensen rondom mij geweld zouden gebruiken, omdat we daarin allemaal getraind zijn. Je weet dat mederebellen in dezelfde geest actie voeren als jij. Ik ben nog nooit bang geweest dat het uit de hand zou kunnen lopen. Verbaal geweld is misschien wel het moeilijkste aspect. Wanneer je in de actie geconfronteerd wordt met politie bijvoorbeeld, alleen al maar hoe ze zich opstellen met hun overmacht, het is soms moeilijk om niet verbaal uit de bocht te gaan. Dat is een leerproces. Ook om naar de politie te kijken als vertegenwoordigers van een apparaat dat maar één doel heeft, namelijk de actie te beëindigen en te beschermen wat wij aanvallen, maar tegelijk hen als individuele mensen te blijven zien.

Wat geweldloos is, blijft een permanentie discussie binnen de beweging, niet iedereen denkt daar hetzelfde over. Het spectrum van acties kan heel breed gaan: van aangevraagde en toegestane massa-acties tot de individuele acties van klimaatactivisten die zich in een museum vastlijmen aan een schilderij en alle schakeringen daartussen. Maar er wordt altijd eerst van gedachten gewisseld. Verstoren maakt soms bewust deel uit van een actie, omdat ze anders weinig weerklank krijgt en er geen pers op af komt, maar niemand mag druk ervaren om aan een bepaalde actie deel te nemen. Voel je je ergens niet comfortabel bij, dan doe je het niet, of kan je ook op elk moment uit de actie stappen.

Tot wie wil je je richten met de acties die je doet, is dat tot de samenleving, of tot overheden?

Beide. Dikwijls is er een bewust gekozen target. In Zaventem hebben we uitdrukkelijk de privéjet-eigenaars geviseerd omdat hun aandeel in de vervuiling proportioneel groter is dan die van de commerciële luchtvaart. Ook omdat zij deel uitmaken van de rijkere klasse die het minst belast wordt, terwijl gewone mensen het sterkst bijdragen voor de groene maatregelen. Ook Total viseerden we bewust: mensen krijgen door de energiecrisis facturen die bijna onbetaalbaar zijn, terwijl intussen de grote fossiele uitstoters monsterwinsten maken.

Er zijn ook wat we noemen de Rebellions of One, daarbij richten we ons op toevallige passanten. Zo ben ik vorige zomer gaan liggen op de Grote Markt van Brugge onder een wit laken, met naast mij een bord ‘How can we sleep when the  house is burning?’. Ik deed dat naar aanleiding van de droogte en het extreme weer. Dat is een kleine actie, heel vredelievend, want eigenlijk lig ik in een kwetsbare positie op die markt waar veel volk langskomt. Ik stel dan even die vraag: kunnen jullie eigenlijk nog gerust slapen als je denkt aan je kinderen, kleinkinderen …

Net zo goed richten we ons tot overheden. We hebben eens een aanplakactie gedaan op het stadhuis van Brugge, omdat we vinden dat het klimaatplan van de stad Brugge ondermaats is en er geen schot komt in wat ze besloten hebben. We gebruikten een foto van Secretaris-Generaal van de VN Guterres die soms echt ferme uitspraken doet over het klimaat. Op onze aanplakbiljetten stond zijn quote: ‘Delay Means Death’. Aanplakken is sowieso illegaal, maar we doen dat nooit op privé-gebouwen. De politie heeft mij achteraf uitgenodigd voor verhoor, ook al hebben ze mij niet betrapt. Op sociale media kan je wel zien dat ik geconnecteerd ben met XR. Ze nodigden eerst mijn mederebel uit die geen enkele verklaring heeft afgelegd. Ze hebben zelfs aan hem gezegd: ‘We hebben volgende week je maatje uitgenodigd, die zal ook niks zeggen, zeker?’ (lacht).

Sommige van jullie acties roepen antipathie of boosheid op en rebellen worden soms in diskrediet gebracht. Hoe ga je daarmee om?

Boosheid en negatieve reacties komen vanuit een gebrek aan inzicht. Als we echt allemaal zouden doordrongen zijn van wat er gebeurt, als we allemaal de kennis zouden hebben over wat de wetenschappers ons al decennialang aantonen en het inzicht waartoe dit leidt als het niet afgeremd wordt, zouden de reacties op de klimaatactivisten al minder hard worden, denk ik. Verder zit er natuurlijk ook bewuste zwartmakerij bij. Ik denk dan eerder aan de politieke sfeer, waar bepaalde partijen of politici absoluut geen boodschap hebben aan klimaatactivisme.

In de pers wordt Extinction Rebellion soms beschreven als ‘radicale klimaatactivisten’. Daar heb ik geen probleem mee. We reageren ook op iets wat heel radicaal is, namelijk dat het leven op onze planeet na 10.000 jaar stabiliteit totaal gewijzigd wordt, iets waardoor we allemaal geraakt worden en waarvan het zuidelijke deel van onze wereldbol al enkele decennia de gevolgen draagt. Dat is toch enorm radicaal, des te meer nog als je beseft dat de wereldleiders en de machthebbers die iets zouden kunnen betekenen daar niets aan doen of te weinig, of het zelfs afremmen. Ook de fossiele-energiebedrijven hebben altijd leugens voorgehouden. Als dat niet radicaal is. Waarom zouden wij dan niet mogen benoemd worden als radicale beweging.

Zijn er bepaalde acties waar jij niet aan wil meewerken?

De museumacties waarbij rebellen zich vastlijmden aan kunstwerken, daar heb ik niet aan meegedaan. Niet dat ik er niet achter stond, maar ik zag mezelf dat niet onmiddellijk doen. Niet zozeer wegens het controversiële karakter, maar omdat ik eerder voorstander ben van focussen op acties met veel deelnemers. Wanneer je je vastlijmt aan een schilderij zijn mensen sneller geneigd om dat af te doen als ‘het zijn gekken’, of wie met een spandoek op het parcours springt van een sportwedstrijd: ‘het is een zot, dat ze hem maar gauw oppakken.’ De bedoeling is een schokeffect teweegbrengen: dat de pers er op af komt en dat mensen erover praten en zich vragen stellen. Maar in se is er geen directe link met wat je wil aanklagen, terwijl bij een actie met 100 of meer deelnemers, jongeren en ouderen, volledig geweldloos en met een specifiek target, dat wel het geval is. Persoonlijk denk ik dat zoiets eerder tot nadenken stemt.

Ben je geneigd om de boodschap uit te dragen of te delen?

Zeker, en dat is ook geëvolueerd tijdens het ruime jaar dat ik activistisch ben. Ik ben terug beginnen – studeren is een groot woord –, beginnen dingen lezen die wat moeilijker zijn over de crisis van de ecosystemen en de opwarming van de aarde. Ik ben geen intellectueel en heb weinig gestudeerd, maar ik vind het belangrijk om acties ook te kunnen uitleggen en verantwoorden. Ik heb het Klimaatboek van Greta Thunberg gekocht, ben eraan begonnen en zal me erdoor moeten worstelen. Ik heb al enkele keren deelgenomen aan acties waar pers op afkwam en als ze dan vragen wie het woord kan doen, is het belangrijk om inhoudelijk het punt te kunnen maken. Toen we actie voerden in de haven van Gent vorig jaar had de groep een duidelijk narratief, gebaseerd op een bewuste keuze over wat we viseerden. Dat was de steenkoolterminal. De haven van Gent is een grotere vervuiler dan de volledige bevolking van de stad Gent. We wisten ook tot in detail wat die terminal te verwerken krijgt op een jaar.

Na die actie heb ik een gedicht geschreven met als titel ‘Woordvoerder’. Ik moest vanuit een safe house meerijden met twee personen die ik nog nooit had ontmoet en één van hen bleek de woordvoerder voor de actie, een jonge man. Ik heb mijn gedicht ingestuurd naar de website Klimaatdichters, het werd als ‘gedicht van de maand’ gepubliceerd. Ook zo kan je de boodschap uitdragen.

Anderzijds vind ik – en ik zie dat ook bij anderen – dat het niet is omdat wij actie voeren dat we ook met alle oplossingen moeten komen. Er zijn politici die al lang aan de macht zijn en veel geld verdienen en die precies als taak hebben om hun bevolking en onze leefwereld te beschermen. Zij moeten op de eerste plaats oplossingen aandragen.

Voel je je voldoende gesteund in wat je doet?

Ja, zeker. Sowieso door mederebellen, dat is iets waarvan ik heel veel voldoening heb. Vaak ken ik bij een actie het merendeel van de mensen nog niet omdat het buiten mijn eigen regio is en er ook alsmaar nieuwe mensen bijkomen, maar elke keer kom ik gesterkt uit de actie omdat ik die zorg ervaar en mij gesteund voel. Ik weet zonder daarover grote gesprekken te moeten hebben dat mensen dezelfde keuze hebben gemaakt als ik.

Ook door mijn partner voel ik me gesteund. Ze heeft zich nooit voorgesteld dat ze ooit met een activist het dak en al de rest zou delen. Ze is samen met mij geëvolueerd in de weg van laagdrempelige actie met weinig risico naar hoogdrempeliger met risico op arrestatie of een nacht in de cel. Ik voel me gesteund omdat ze zonder zelf deel te nemen daarin meegaat en mij begrijpt en luisterbereid is.

Zelfs bij de politie zie je hier en daar evolutie. De zware repressie tijdens de Royal Rebellion (in 2019, er waren toen honderden deelnemers slachtoffer van politiegeweld) heeft de Brusselse politie voor een stuk een slecht imago bezorgd. Intussen is er iets meer tolerantie, misschien ook omdat ze onze beweging beter leren kennen. Ze weten intussen dat we altijd mensen hebben die als taak hebben contact met de politie te leggen en die zich ook onmiddellijk als dusdanig voorstellen. Het is zelfs zo dat we al bepaalde gezichten van politie in burger kennen. Sommigen van ons gaan al vanzelf goeiedag zeggen, zo van ‘ja we zijn hier weer he’ (lacht).

Er komt ook meer en meer steun van andere organisaties: de actie Code Rood was de eerste in coalitie-verband: daar namen onder andere ook Youth for Climate, Ineos Will Fall, Greenpeace, Grootouders voor het Klimaat aan deel. Binnen die organisaties vindt een verschuiving plaats naar burgerlijke ongehoorzaamheid. Extinction Rebellion lijkt daarin meer en meer navolging te krijgen, je zou het een vorm van positieve radicalisering kunnen noemen.

Zoals ik eerder al vertelde, is één van mijn dochters gekant tegen wat ik doe. Toch hoop ik dat ze later, wanneer ik hier niet meer rondloop, misschien een andere kijk op de zaak zal krijgen, vooral als ze zelf kinderen zal hebben. Mijn hoop is dat mijn kinderen en kleinkinderen terugblikken op hun (groot)vader en besluiten: ja, op het einde van zijn leven heeft hij er toch iets aan willen doen. Dat zou ik al positief vinden. De vraag of het zinvol is wat ik doe, of het iets uithaalt, stel ik me niet meer. Voor mij heeft de realiteit uitgewezen dat het het enige is wat mij nog te doen staat, behalve de mensen rond mij graag zien en voor mezelf zorgen en ontspannen af en toe anders hou je het niet vol. Voor mij is het een uitgemaakte zaak: actie voeren is wat ik moet doen. Ik zou ook in m’n zetel kunnen gaan zitten, maar dat zit dan weer niet in mijn genen.

https://www.extinctionrebellion.be/nl/

Barts gedicht ‘Woordvoerder’ op de site van de Klimaatdichters (scroll naar juni 2022)

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.