Leven zonder koelkast, het kan!

Hoe dan ook kunnen de meeste mensen zich een leven zonder koelkast nauwelijks voorstellen. Het lijkt op het eerste gezicht een beetje terugkeer naar de oertijd, of minstens de Middeleeuwen. Wanneer blijkt dat wij geen koelkast in huis hebben – intussen al meer dan vier jaar – lokt dat altijd licht emotionele reacties uit. ‘Maar hoe doe je dat dan met je witte wijn?’. Of: ‘Oh maar, dat zou in mijn gezin echt niet gaan.’ Eén van onze dochters staat op school bekend als ‘het meisje zonder koelkast’. Blijkbaar is al dan niet een koelkast bezitten zelfs een identiteitsbepalende factor.

Zijn er eigenlijk goeie redenen om het zonder koelkast te doen? Toch wel.

1. Op de eerste plaats vanwege het energieverbruik. In een gemiddeld gezin is de koelkast met zo’n 10 % van het totale elektriciteitsverbruik na verlichting (14 %) de grootste energievreter. Bijvoorbeeld een droogkast en een elektrische boiler verbruiken relatief veel meer stroom dan een koelkast, maar die staan niet de hele tijd aan. En dan heb je natuurlijk ook een verschil tussen de nieuwe, zuiniger modellen en oudere koelkasten.

2. Een tweede goeie reden heeft te maken met consumptiepatronen. Wanneer je geen koelkast hebt, word je noodgedwongen bewuster in je aankoopgedrag en je voedselconsumptie. Je koopt doordachter en je leert om zo veel mogelijk vers en zelfgemaakt te eten. Dat laatste kan wel eens zuchten zijn, maar geeft ook een groter zelfwaardegevoel dan een pot, blik of diepvrieszak openmaken. 
   

3. Ten derde hoef je een koelkast die je niet hebt ook niet schoon te maken. Ik vond het leegruimen van het hele ding en het schoonmaken van alle hoekjes, randjes, roosters en bakjes altijd een beproeving. Het ging steevast ook gepaard met het weggooien van bedorven voedsel.

4. Je went eraan om niet meer ijskoud te drinken of eten en je leert waarderen dat voeding zo eigenlijk meer smaak heeft. Het is ook gezonder omdat het meer de temperatuur van je lichaam benadert.

Maar hoe gaat het nu concreet in de praktijk, zo zonder fridge, réfrigérateur of Kühlschrank?

Eerst een paar algemene opmerkingen. Het is effectief makkelijker zonder koelkast als je vegetariër of veganist bent, maar als flexitariër met beperkte vleesconsumptie kan het ook. Misschien voel je je onzeker de eerste tijd wanneer je zonder koelkast gaat leven. Is je voedsel nog wel vers? Wat met al die bacterïen? Het is toch niet voor niks dat voedselhygiëne en -inspectie zo strikt zijn? Laten we het erop houden dat een huiselijke context heel anders is dan die van een restaurant of bedrijfskeuken, dat we ook een beetje doorgeslagen zijn in smet- en bacterievrees en dat een stel menselijke zintuigen prima geschikt zijn om houdbaarheid te checken: even ruiken en proeven volstaat om te weten of je eten ok is. Maar goed, even concreet nu.

Voor groenten is het hoegenaamd geen probleem als je de soorten die het snelst hun frisheid verliezen of zacht worden – bladgroenten, broccoli, pastinaak, aubergines, champignons bv – de eerste dagen na aankoop verbruikt. Wat robuustere groenten als courgettes, paprika, prei en tomaten blijven probleemloos een aantal dagen vers. Om bewaarkampioenen als kool, knolselder en pompoen hoef je je al helemaal geen zorgen te maken. Zoek welke de koelste plek in je woning is en zorg daar voor een rekje of een verzameling bakjes waar je groenten luchtig kan uitstallen. Stapelen zoals je in de groentenbak van een koelkast kan doen, is natuurlijk geen goed idee.  In de zomer is bewaren moeilijker dan in de winter.

Fruit. Hard fruit hoeft sowieso niet in de koelkast. Of het klopt zoals je vaak leest dat de meeste fruitsoorten door de ethyleen die ze afscheiden het rijpingsproces van bv groenten versnellen en je ze dus beter niet samen kan bewaren? Persoonlijk heb ik het nog nooit vastgesteld.

Kaas buiten de koelkast? Lukt ook. Zodra de kaas uit z’n oorspronkelijke verpakking is, kan je hem bewaren in vetvrij papier (gerecyclede en van kruimels ontdane broodzakken zijn heel geschikt) of bijenwasdoek. De kaas droogt niet uit en gaat ook niet snel schimmelen.  Harde kaassoorten zijn beduidend gemakkelijker te bewaren dan zachte. En kaas heeft eigenlijk ook meer smaak als hij niet door en door koud is. 

Melk. Wij gebruiken bijna uitsluitend plantaardige melk en die gaat in een voldoende hoog tempo op. Ze krijgt daardoor geen kans om te bederven. Als je koemelk gebruikt, kunnen flesjes van een halve in plaats van 1 liter uitkomst bieden. Ook zonder koelkast kan je melk op een niet al te warme plek enkele dagen bewaren.

Eieren hoeven per definitie niet in de koelkast. Wanneer je eieren koelt, kan je ze wel langer bewaren dan ongekoeld, maar een eierschaal is poreus, waardoor een ei in de koelkast sneller zal uitdrogen en luchtjes kan opnemen. Eieren in de keuken bewaren, waar de temperatuur soms flink kan oplopen, is misschien niet zo’n goed idee, dus zoek een koele plek voor ze.

Roomboter hebben we in een vloot in de keuken staan in de winter en op een koele plek in de zomer. Snel verbruiken is de boodschap. Behalve plantaardige olie en boter komen er geen margarines of andere bak- en braadgriezels ons huis in.

Restjes van maaltijden gaan meteen de kelder in en worden de volgende dag opgegeten. Meestal bewaren we restjes in het oorspronkelijke recipiënt – kookpot, glazen of aardewerken schaal, ovenschotel, … – en dekken we dit af met het bijpassende deksel of een bord. Als je het zo aanpakt, kan je ook die vervelende plastic folie vaarwel zeggen!

En dan is er nog vlees. Kan je zonder koelkast leven en geen vegetariër of veganist zijn? Ja, dat kan. Ons gezin is een mengeling van flexitariërs en een veganist. Vlees bij warme maaltijden wordt maximum twee keer in de week gegeten door sommige gezinsleden en wel op de dag van aankoop of de dag daarop. Vlees als broodbeleg  komt – tot mijn spijt, dat moet ik toegeven – het huis in, maar heel gedoseerd aankopen en zo kort mogelijk bewaren is nodig . En misschien klinkt dat een beetje ketters, maar in bereide vleeswaren zit nu eenmaal flink wat bewaarmiddel, dus die bewijzen waarschijnlijk wel hun nut.

Ten slotte zijn er wat ik ‘rommeltjes’ zou noemen: mayonaise, een flesje sojasaus, andere sausjes, een potje kappertjes, mosterd … Door de manier waarop deze dingen zijn geproduceerd – fermentatie, op oliebasis, in azijn, … – hebben ze vanzelf al een zekere bewaartijd.  

Over erg bewerkt voedsel (kant-en-klare maaltijden, desserts, fruityoghurt, melkdrankjes etc) kunnen we kort zijn: koop het niet, dan hoef je het niet te bewaren en je gezondheid zal er ook wel bij varen. En ja, de potten Ben & Jerry’s-ijs zijn hier luxegoederen geworden. De keren dat we ze nog wel eens kopen, genieten we er extra van. Dan wordt het hele gezin opgetrommeld met de boodschap: ‘er is ijs en het moet nu op’.