Kritische vragen over het composttoilet: er komen er altijd meer dan genoeg bij de infosessies van Villa VanZelf. Vaste prik is die over medicijngebruik. Wat als je medicatie neemt en resten daarvan via urine en stoelgang in je composttoilet en daarna in je composthoop belanden? Blijven er sporen achter in de uiteindelijke compost? Wat zijn de risico’s?
Om daarop te antwoorden moeten we eerst een zijsprongetje maken. Het is namelijk zo dat medicijnen per definitie via de afvoer van het klassieke spoeltoilet in het milieu terechtkomen. Uit een onderzoek van de Vlaamse Milieumaatschappij voor de periode 2014-2016 over medicijnen in de waterketen bleek dat zowel het instromende als het uitstromende water van rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s) allerlei stoffen afkomstig uit medicijnen bevat, gaande van pijnstillers, antidepressiva, antibiotica en betablokkers tot hormonen en contrastvloeistoffen. Een deel daarvan wordt door filtering tegengehouden, een deel stroomt uit in het oppervlaktewater.
Bij de produktie van drinkwater – deels afkomstig uit het grondwater, deels uit oppervlaktewater, beide vervuild met medicijnen – kan het overgrote deel van de medicijnresten worden verwijderd. Voor mensen zou er geen meetbare impact op de gezondheid zijn. Anders is het gesteld voor het waterleven in het milieu vóór het water verder gezuiverd werd. De concentratie van sommige stoffen uit medicijnen ligt hoger dan bepaalde grenswaarden en bij in het water levende organismen kan wel degelijk schade worden vastgesteld. Daar komt bij dat België binnen de EU het hoogst scoort wat de consumptie van voorgeschreven medicijnen betreft. We veronderstellen doorgaans te makkelijk dat het klassieke spoeltoilet – druk op de knop en weg ermee – een veilige oplossing biedt, terwijl dat niet het geval is.
Naar de aanwezigheid van farmaceutische stoffen in compost afkomstig van composttoiletten werd voor zover wij weten in België nog geen onderzoek gedaan. Zulke compost is nu eenmaal niet eenvoudig beschikbaar en binnen de wetenschappelijke wereld kunnen we voorlopig ook niet spreken van een grote interesse voor het onderwerp. Wel kunnen we op basis van informatie over de werking van bacteriën en op basis van studies over compostering van met farmaceutische stoffen vervuilde grond in het buitenland met redelijke zekerheid een aantal conclusies trekken en aanbevelingen doen.
Het is ruim bewezen dat bacteriën een enorm vermogen hebben om allerlei stoffen, waaronder ook toxische, af te breken. Joseph Jenkins vermeldt in ‘The Humanure Handbook’ experimenten met compostering van grond vervuild met benzine, kerosine, insecticiden, herbiciden, PCB’s en zelfs uranium. Sommige van deze stoffen waren al na 50 à 70 dagen voor meer dan 90 % afgebroken, bij andere ging de afbraak een stuk trager en bij enkele uitzonderingen duurde het proces jaren. Jenkins schetst de situatie in de VS waarbij rioolslib, slib van waterzuiveringsinstallaties en dierenmest in de grond terechtkomen. Deze bevatten sporen van een groot aantal farmaceutische stoffen, gaande van pijnstillers en antibiotica tot hormonen. Hij verwijst ook naar diverse studies over compostering van zulke grond. Telkens opnieuw bleek dat voor zowat alle soorten medicatie de residu’s na minder dan een half jaar composteren zo sterk waren afgebroken dat de compost veilig kon worden gebruikt op landbouwgronden. De vaststellingen werden zowel in laboratoriumomstandigheden als op het veld gedaan. We kunnen er dus betrouwbaar van uitgaan dat bij laag tot matig medicijngebruik de compostbak die een voldoende hoge temperatuur bereikt in staat is eventuele medicijnresten af te breken en veilige compost af te leveren. Een voldoende hoge temperatuur betekent concreet tussen 25 en 50° C, wat in een doorsnee compostbak in de achtertuin makkelijk bereikt wordt. Binnen dit spectrum is een uitgebreid gamma aan bacteriën actief.
Ben je een intensieve medicatiegebruiker, dan kan je overwegen om de normale composteringstijd van één jaar te verlengen. Door je compost langer te laten rijpen bouw je in dat geval een veiligheidsmarge in.
Specifiek bij chemotherapie raden we af om een composttoilet te gebruiken. Als je bedenkt dat kankerpatiënten die chemotherapie krijgen wordt aangeraden het toilet twee of meer keer door te spoelen kan je al besluiten dat het hier over hoogst toxische stoffen gaat. In een Nederlands ziekenhuis werd een proef opgezet waarbij poliklinische patiënten werd gevraagd om de dag na een CT-scan een plaszak te gebruiken om te voorkomen dat eerder toegediende contrastvloeistoffen zonder meer in de waterketen terechtkomen.
Ook Joseph Jenkins spreekt reserves uit over het gebruik van het composttoilet bij chemotherapie. Hij hoopt dat er meer onderzoek zal worden verricht waarbij de medicijnen in kwestie in correcte omstandigheden en langdurig worden gecomposteerd. En daarnaast ook dat de farmaceutische industrie erin slaagt om kankerbehandelingen te ontwikkelen die minder risicovol zijn voor mens en milieu.
Bronnen:
The Humanure Handbook (2019) – Joseph Jenkins, Pharmaceuticals in Compost (Chapter Ten, p. 114-122)
https://theworldnews.net/nl-news/patienten-krijgen-plaszakken-tegen-medicijnvervuiling
