Onderstaand gesprek maakt deel uit van de reeks ‘Het goede leven / hack the system’, waarin gewone en tegelijk bijzondere mensen vertellen wat voor hen ‘het goede leven’ is en hoe ze zich losmaken van de dwingende normen van een door hyperkapitalisme gedomineerde samenleving.
Karolien woont in Sint-Joris-Winge in een rustige straat tussen weiden en velden. Geen gelikt design of hoogglansvloeren in haar huis, wel kringloopmeubels en enige gezellige chaos. Ze leeft zo ecologisch mogelijk, maakt ambachtelijke zepen en draagt schrijvend haar levensstijl uit. Voor de rest gaat er veel tijd naar het gezin. Tussen de vragen en antwoorden door rent de hond het terras op, komt de zoon aan de hand van papa thuis uit de kleuterschool en wordt de zelfgemaakte vegan banofee-taart geproefd.
Wat is voor jou het goede leven, Karolien, aan welke waarden hecht je?
Vandaag de dag leven we heel snel. Ik wil graag vertragen en genieten van het moment: in de zon gaan zitten wanneer ze er is, aandacht hebben voor een mooie kever die over de weg kruipt, dat soort kleine gelukjes. Ik onderzoek wat echt belangrijk is voor mezelf en probeer daar vrijheid en onafhankelijkheid in te vinden. Ik trek me er niet te veel van aan of iets de norm is of niet, wat niet altijd makkelijk is.
Deeltijds werken is bijvoorbeeld nog altijd niet de standaard in onze maatschappij. 5 dagen per week werken is dat wel, maar de ratrace die daaruit volgt, zorgt voor veel problemen. Mensen moeten pendelen, zien hun kinderen en ook partner door de week weinig, hebben daarnaast allerlei hobby’s. Alles wordt heel erg volgepropt. Ik denk dan: amai, mijn week ziet er heel anders uit. Soms is dat moeilijk uit te leggen en heb ik het gevoel daar heel alleen in te staan.
Met vegan eten is het ook zo: ik begon er al heel vroeg mee toen het nog uitzonderlijk was, maar daar heb ik me niks van aangetrokken, omdat ik het heel belangrijk vind om respect voor dieren en de aarde op te brengen, geen lijden te veroorzaken, vervuiling te vermijden. Intussen is veganisme hip aan het worden of is het dat al, en daar ben ik blij om.
Vrijheid, en ook liefde en respect, geef ik ook vorm door zelfstandige te zijn, in de zin dat ik niet zo van autoriteit hou en graag zelf beslis wat ik doe. En verder door ecologisch te leven, door mensen gelijkwaardig te behandelen; ook dat laatste vind ik niet zo terug in de huidige samenleving. Ik vind het heel schrijnend hoe de maatschappij met baby’s en jonge kinderen omgaat. Ze worden totaal niet als gelijkwaardig behandeld, moeten eigenlijk al vanaf de babytijd meedraaien in een ritme dat ook voor volwassenen ziekmakend is. Kinderen gaan vanaf drie maanden of zes maanden naar de opvang, daarna meteen volle dagen naar school. Hoewel ik begrijp dat het nu eenmaal het systeem is waarin we zitten, en dat het niet makkelijk te veranderen is, toch vind ik het onrespectvol omgaan met nieuw leven. Mensen zijn vriendelijk en lief voor kinderen, maar tegelijk verwachten ze van hen enorm veel. Intussen gaan er wel stemmen op die tegen de stroom ingaan, bijvoorbeeld kinderpsychiater Binu Singh zegt letterlijk dat een kind niet gemaakt is voor de ratrace.
Ik kan me voorstellen dat veel ouders zich in dat systeem klem voelen zitten omdat ze zich genoodzaakt zien om voldoende inkomen voor het gezin te verwerven.
Dat is zeker zo. Zelf probeer ik zo vrij en onafhankelijk mogelijk te zijn van geld: het is niet makkelijk, maar ik probeer zo weinig mogelijk dingen nieuw te kopen en zo veel mogelijk zelf te maken. We willen veel te veel kopen en komen gerust toe met veel minder, maar niemand hoort dat graag, natuurlijk. Corona en de stijgende energieprijzen zijn daarin belangrijke wakkerschudders. Blijkt dat we wel degelijk aanpassingen kunnen maken wanneer er een extra reden is.
Het leven is heel duur en ons gezinsinkomen is helemaal niet hoog. We vinden de basisdingen belangrijk: lekker eten, goed kunnen slapen, verwarming, water. Ik denk er vaak aan hoeveel geluk we hebben om warm water te hebben bijvoorbeeld, of dat er überhaupt water uit de kraan komt. Ik heb plekken gezien waar het wel anders is. Ik probeer me ervan bewust te blijven dat dat een enorm voorrecht is. Voor de rest zijn de dingen die geen geld kosten vaak het meest waardevol: goeie gesprekken, fjine wandelingen, momenten met vrienden of familie zijn onbetaalbaar. We proberen te besparen door zelf dingen te maken en voor de rest hebben we geen gadgets nodig. Ik heb geen dure hobby’s, liefst wandel of lees ik. Ook dat past in mijn streven naar vrijheid en onafhankelijkheid.
Verder ben ik absoluut geen heilige: ik ga bijvoorbeeld wel naar de buurtboerderij, maar ik winkel ook in de supermarkt en weet vaak niet zo meteen hoe ik het anders zou kunnen aanpakken. Ik denk dat we het goede leven al kwijtgeraakt zijn toen we heel lang geleden sedentair werden en de overgang hebben gemaakt naar een landbouwsamenleving. Daarvoor hadden we veel meer vrijheid. En ik wil dat zeker niet verheerlijken, er was pijn en ziekte, maar ik denk dat we veel gezonder waren en veel meer verbonden met natuur. Soms denk ik dat ik liefst ver weg in de natuur zou zijn, weg van de maatschappij, maar tegelijk heb je daar dan weer geen bibliotheken, geen internet en geen afhaalmaaltijden (lacht).
Soberder leven, dat brengt ons bij zelfvoorziening, een belangrijk thema voor jou, lijkt me.
Ik wou heel ver gaan in zelfvoorziening toen ik eraan begon, maar ik ben al snel op de realiteit gebotst. We wilden een eigen tuin verbouwen, maar toen kreeg mijn vriend een polsletsel en het was ondoenbaar voor mij om in mijn eentje voor de tuin te zorgen. De belangrijke les daaruit lijkt me dat je niet in je eentje zelfvoorzienend kan zijn. Je moet een heel dorp of een gemeenschap hebben, en ik denk wel dat veel mensen daarnaar op zoek zijn. Niet per se het zelfvoorzienend zijn, maar wel die verbinding, iets samen doen. Dat zijn we kwijtgeraakt.
Ik probeer zelfvoorzienend te zijn in de zin dat we eigen zeep en eigen shampoo maken, eigen poetsmiddel, eigen brood bakken, maar we verbouwen dan weer niet ons eigen graan. Je kan daar heel ver in gaan, maar ik heb gemerkt dat het alleen niet lukt.
We hebben ook een auto, omdat het hier op het platteland moeilijk is zonder. Misschien zouden we dat wel kunnen als we er veel meer inspanning voor leverden.
Ik kan ook helemaal niet zelf kleren maken, maar ik probeer niks nieuws te kopen, alleen maar tweedehands of anders biologisch of fair.
De beweegreden achter al die dingen is mijn verlangen om onafhankelijk te zijn van een kapitalistisch systeem. Iemand die me daarin geïnspireerd heeft is Green Evelien. Zij is volledig off-grid gegaan, maar ze researcht veel en heeft technische kennis die ik totaal niet heb. Ik weet niet hoe zonnepanelen werken of hoe een windmolen te installeren. Het interesseert mij ook niet om dat allemaal te onderzoeken. Dat is wat ik bedoel met je hebt een gemeenschap nodig: er is altijd wel iemand die de nodige kennis of talent heeft.
Waar vind jij verbinding?
Vroeger vond ik die bij de krakersbeweging in Leuven. We kraakten met een groep een pand dat dienst deed als een soort jeugdhuis of sociaal centrum. We organiseerden volkskeukens, kunstexpo’s, workshops, bouwworkshops, het was heel divers en er kwam veel volk op af. Maar het pand werd ontruimd en sindsdien is de actie verspreid geraakt en gedeeltelijk stilgevallen. Het was fijn om een gemeenschappelijk doel te hebben, een verbindende plek. De volkskeukens waren heel ondgewongen, je kon er mensen leren kennen, en belangrijk ook: zonder veel geld. Alles was aan democratische prijzen en als je meehielp met de afwas, betaalde je nog minder.
Fiesta Partigiani voor het behoud van Parkveld in Leuven werkte ook heel verbindend en bestaat nog, maar de covid-periode heeft wel een grote impact gehad.
Ik denk dat verbinding terug zou kunnen ontstaan als we samen zouden werken om ons voor te bereiden op de klimaatchaos die eraan komt, dat zou een factor kunnen zijn. En ik ben zeker niet de enige daarin, ik merk de laatste tijd dat veel mensen erg zoekende zijn. Niet alleen naar verbinding met mensen, maar ook met de aarde, de dieren.
Je deelt en verspreidt je manier van leven via je blog ‘De Zelfvoorzieningsbijbel’. Hoe gaat het daarmee?
Vroeger had ik er iets prekerigs in, vrees ik. Ik hoop dat dat niet meer zo is, maar ik heb wel de behoefte om te schrijven en dat te delen op het internet. Het staat iedereen vrij om het te lezen en ik vind het heel leuk als mensen een reactie sturen, in de aard van: ik heb dit recept uitgeprobeerd of ik heb dat gedaan, of ik heb hier nog een tip over. Dat is ook een vorm van verbinding, wanneer ik uitdraag hoe we leven en dat mensen erop reageren, bijvoorbeeld over trager leven, of geen whatsapp hebben. Ik wil tonen dat het ook op een andere manier kan. Wat veganisme betreft vind ik dat er enorm veel veranderd is. Tien jaar geleden had ik nooit kunnen dromen dat hier komende zondag een vegan ontbijt zou plaatsvinden ter gelegenheid van 11 11 11. Ook op het vlak van composttoiletten merk ik een evolutie: wij gebruiken het al jaren en het werd soms vreemd gevonden, maar stilaan willen meer en meer mensen er één. Ik vind het fantastisch om die veranderingen te zien en ook heel hoopgevend: als dat kan, kan alles. We zijn een beetje vergeten dat we ook mogen dromen van iets anders, en er heel veel mogelijk is als we de juiste mindset hebben.
Vind jij jezelf activistisch?
Niet meer zoals vroeger. Ik ga niet naar betogingen, dat is me veel te druk. Het enige dat ik nog doe is petities tekenen, maar ik denk dat mijn manier van leven op zich wel activistisch is. Als je zelf je eten verbouwt of gaat wildplukken of fermenteert. Kleine acties in ons dagelijks leven, zoals niet op vakantie met het vliegtuig, geen dieren eten, kiezen voor biogroenten alhoewel die absurd genoeg duurder zijn. We zijn er ook niet 100 % correct in, en ik vind dat je dat niet van mensen moet verwachten. Je moet ze er niet op aanspreken. Mijn vorm van activisme is om te leven zoals ik graag zou hebben dat iedereen leeft.
Ik wil ook geloven dat ik een verschil kan maken. Als je denkt dat wat je doet een druppel op een hete plaat is, heeft het helemaal geen zin meer om door te gaan. Ik vind het belangrijk om positief te blijven: alles wat je doet, draagt potentieel bij. Voor de koe in de megastal is het een enorm verschil of die morgen op mijn bord belandt of niet. Ik vind verantwoordelijkheid opnemen heel belangrijk. Als ik dat niet doe, heeft het leven geen zin voor mij. En het geeft mij moed om te zien dat er meer en meer mensen hun levensstijl aanpassen.
Vind je het moeilijk om ‘anders’ te zijn?
Jazeker, ik heb al heel mijn leven het gevoel tegen de stroom in te gaan. Soms ontmoet je iemand die meedrijft in die andere richting, wat heel deugddoend is. En soms veranderen er ook effectief dingen, zoals de opkomst van veganisme, permacultuur, voedselbossen. Dat doet deugd. Maar ik kom heel vaak ook vooroordelen tegen. Mensen bevragen niet precies hoe wij het zien of hoe we leven, ze vormen zich een beeld en soms is dat veel extremer dan hoe we effectief leven omdat ze zich er geen duidelijke voorstelling van kunnen maken.
Ik ben nu veel bezig met de opvoeding van kinderen en ook daarin ervaar ik het anders zijn. Mijn zoontje is de eerste 2,5 jaar thuis geweest, wat blijkbaar een gigantische uitzondering is. Ik heb ervoor gekozen om hem borstvoeding te geven tot zo lang hij erom vroeg, en ook dat is uitzonderlijk. Voor ons was het heel logisch. Maar ook daar zie ik verandering. Ik ben het helemaal eens met de inzichten van kinderpsychologe Nina Mouton, en blijkbaar is zij erg populair. Ze pleit ook sterk voor zelfzorg en ik heb de indruk dat dat een gevoelige snaar raakt bij veel mensen, dus het lijkt erop dat dingen erg aan het veranderen zijn.
Je hebt sinds 2018 een eigen bedrijfje ‘t Is O(hm) Zeep’. Hoe is dat gegroeid?
Ik hou van koken, van kruiden, van geuren — en zeep maken is eigenlijk als koken. Zeep en shampoo maken is één van de eerste dingen die ik als kind wou leren toen ik nadacht over: wat moeten we doen als morgen om één of andere reden de supermarkten sluiten? Blijkbaar was ik toen al met onafhankelijker worden bezig. Ik maakte oorspronkelijk een shampoo van zeepkruid. Op reis in India zag ik mensen in rivieren baden die zich van kop tot teen inzeepten, ook hun haar. Toen dacht ik: ‘Waarom gebruiken wij eigenlijk shampoo en zeep apart? Kunnen we onze haren niet gewoon met blokzeep wassen, zoals de Indiërs? Hoe minder verschillende producten, hoe minder afval’. Zo ben ik erbij gekomen om zelf een ecologische, multifunctionele en verpakkingsvrije vegan zeep te maken.
Als zelfstandige met een eigen bedrijf maak je deel uit van het kapitalistische systeem, hoe ervaar je dat?
Als zelfstandige zit je ofwel onder de inkomensgrens wanneer je alleen maar doet wat je graag wil en niks meer. Ofwel kom je in een hogere categorie te zitten, maar dan moet je zo hard werken en ook zo veel lasten afdragen dat het bijna onhoudbaar wordt. Terwijl je juist zelfstandige wordt om je eigen baas te zijn. Ik ben geen zelfstandige geworden om heel rijk te worden, wel om te doen wat ik graag doe. Het wordt ons niet gemakkelijk gemaakt, er zijn landen waar het veel makkelijker is om op te starten en rond te komen. Bij mij lukt het net.
Ook je bedrijf ecologisch runnen is niet eenvoudig. Als je iets tweedehands wil aankopen, moet je een hele procedure doorlopen, een hele tekst schrijven met handtekeningen van de verkoper etc. Het zit ingebakken in het systeem om dingen af te schrijven, maar dat gaat net in tegen mijn filosofie om dingen zo lang mogelijk te gebruiken en te recycleren. Daar lijkt geen ruimte voor.
Het zou veel fijner zijn als je als zelfstandige je ding kan doen zonder hele zware lasten te betalen. Natuurlijk wil ik bijdragen aan belastingen voor goeie dingen, maar het zou een eerlijker systeem moeten zijn. Wie veel winst maakt op eigen vermogen, zou meer moeten bijdragen. Ik vind dat er een mondiaal basisinkomen moet komen. Het zou veel uitdagingen en moeilijkheden wegnemen als mensen gewoon onderdak en eten konden kopen met een basisinkomen. Ik denk dat er veel mooie dingen zouden gebeuren, maar het zal vrees ik nog niet voor morgen zijn. De huidige vorm van kapitalisme ervaar ik als waanzin, ik verwacht dat het op termijn gaat instorten.
Hoe ga je om met de onrust en de pijn daarvan?
Vroeger door enorm kwaad en verdrietig te worden, te gaan preken en zeuren tegen mensen, maar dat lost niets op. Nu kijk ik alleen naar het positieve, hoewel ik ook mijn kop niet in het zand wil steken. Met het oog op de toekomst nu keuzes maken, in het nu leven. Erg proberen om zelf geen extra lijden te veroorzaken. De boeddhistische filosofie is daarin heel helpend.
De 5 grootste uitdagingen op wereldvlak volgens Karolien:
1. ongelijke verdeling van geld
2. klimaatopwarming en vervuiling, samenhangend met geen respect voor aarde en dieren
3. vlees eten
4. ratrace, stress, te hoge werkdruk
5. hoe we met jonge kinderen omgaan
Links:
Blog De Zelfvoorzieningsbijbel / Zepen ‘t Is O(h)m Zeep! / Instagram De Zelfvoorzieningsbijbel / Instagram ‘t Is O(h)m Zeep!
