In het plaatje passen is nooit mijn sterkste kant geweest. Mijn partner heeft er evenmin talent voor. We hebben in heel wat systemen gefunctioneerd – voornamelijk bedrijven en scholen – en stelden telkens vast dat we op langere termijn niet in staat waren om binnen systemen te passen zonder onze meest fundamentele waarden en eigenheid geweld aan te doen. Eigenlijk is dat geen wonder als je bekijkt wat – voorlopig nog – de dominante mensvisie is.
Zowat de eerste definiërende factor van onze huidige samenleving is dat ze kapitalistisch is en in toenemende mate naar neoliberalisme overhelt. Vanzelf zijn we sterk beïnvloed door de visie op de mens die binnen dit systeem domneert. De mens binnen het kapitalisme wordt geacht betekenis en zingeving te ontlenen aan het leveren van prestaties, liefst binnen het kader van een op winst gerichte onderneming, in ruil waarvoor hij of zij geld ontvangt waarmee kan worden geconsumeerd. Meestal wordt die visie niet zo openlijk gehanteerd en wordt ze verborgen achter elementen van betekenisgeving die universeel zijn en niet alleen eigen aan het kapitalisme, bijvoorbeeld dat mensen van nature werk willen verrichten en daardoor een verschil maken in de wereld. Mensen in staat stellen de voorwaarden te vervullen om effectief een verschil te maken in overeenstemming met hun talenten, passies en hoogste aspiraties behoort echter niet tot de kapitalistische mensvisie. Ook ons onderwijs is er helemaal niet op ingesteld, al wordt soms gedaan alsof dat wel het geval is. Als jij zelf aan die alternatieve visie de hoogste waarde hecht en in functie ervan al je levenskeuzes wil maken, stel je in mindere of meerdere mate, maar wel onvermijdelijk, vast dat je niet in het plaatje past.
Omdat ergens bij willen horen een fundamentele behoefte is, kan je daardoor in de problemen raken. Je krijgt het gevoel verkeerd bezig te zijn, je onverantwoordelijk te gedragen, niets te bereiken of je asociaal op te stellen. Gesprekken met anderen die jouw visie niet delen kunnen je sterker in de malaise duwen doordat je bedekte of openlijke boodschappen krijgt dat je naïef en onrealistisch bent en jouw dromen en plannen op scepticisme worden onthaald. Op de duur begin je te denken dat je een mislukkeling bent omdat je niet voldoet aan de uiterlijke tekenen van succes die het kapitalisme hanteert.
Je van dit alles bewust zijn, kan een eerste stap zijn op weg naar je zelfbevrijding. Je hoeft helemaal niet in het plaatje te passen, ook al is de druk om dat wel te doen behoorlijk groot. Nog een keer: je hoeft helemaal niet in het plaatje te passen (en dat is boodschap één van deze blog). Je hebt het volste recht om keuzes te maken buiten de gebaande paden van bedrijfsleven, traditioneel onderwijs en opleidingen, huwelijks- en geboortelijsten, lenen en afbetalen en pensioensparen, twee inkomens, twee gezinsauto’s en een werkster van buitenlandse origine die je met PWA-cheques betaalt …
Toch blijft het moeilijk om alsmaar rechtop te blijven op de minder platgetreden paden. Je bent soms bezorgd over inkomen en vraagt je af of het rechtmatig en verstandig is wat je doet, of het geen risico’s inhoudt voor je toekomst en die van je partner en kinderen. Daarom boodschap 2 van deze blog: je bent niet alleen. Als je om je heen kijkt en je instelt op ontmoeting en verbinding met anderen, zal je merken dat er een groeiende groep mensen is die weliswaar andere dromen kunnen hebben dan de jouwe maar dezelfde fundamentele basiswaarde hanteren, namelijk dat betekenisgeving neerkomt op ontdekken waar je hart naar uitgaat, wat je ten diepste het gevoel geeft jij te zijn en van daaruit de wereld iets te bieden.
Als je je ervoor openstelt, zal je zien dat het wemelt van de initiatieven die te maken hebben met duurzamer en bewuster leven, vereenvoudigen, transitie, (echt) democratisch onderwijs, een leefbare samenleving, een gezondere aarde en leefomgeving, sociale rechtvaardigheid. Als elke niet-in-het-plaatje-passende deze visie van overvloed en verandering gaat hanteren, in plaats van de visie dat we allemaal alleen staan in een samenleving die we als vijandig ervaren, dan is dat vanzelf een factor waardoor er een nieuw plaatje kan ontstaan. Eén waarin we ons diepgaand thuis kunnen voelen.
