Met ‘Het doet ertoe’ bundelde Jan Mertens, strategisch adviseur bij de Raad voor Duurzame Ontwikkeling, actief binnen Oikos en Waerbeke en columnist bij Mo* Magazine een aantal inzichten die hij deelt tijdens klimaatlezingen en -webinars. Redenen genoeg om dit perspectief biedende boekje te lezen.
1. Aandacht voor klimaatgevoelens
Machteloosheid, frustratie, verdriet, woede, wanhoop, depressie: klimaatverandering en de gevolgen ervan roepen potentieel een heel scala aan gevoelens op. Ontkenning – ‘altijd weer die klimaatzever’ –, vermijding – ‘ik kijk geen nieuws meer, het is toch allemaal miserie’ – en twijfel – ‘heeft het nog wel zin dat ik iets doe?’ zijn ook deel van het plaatje. Jan Mertens maakt er ruimte voor, besteedt extra aandacht aan de aanwezigheid van al die gevoelens bij jonge mensen en geeft elk gevoel een bestaansrecht. Het mag er zijn, we doen er beter aan het te voelen en ‘zacht te blijven’, zoals hij het verwoordt, want verharden of langdurig proberen niet te voelen kost ons veel meer energie.
2. Pleidooi voor rechtvaardigheid en vrijheid binnen grenzen
‘Het doet ertoe’ trekt niet de kaart van de eenvoudige oplossingen, kiest niet voor het bedrieglijke sprookje van versnelde vooruitgang, technologische fixes die nu nog niet bestaan en zogenaamde groene groei. Zonder een gedetailleerde route voor te schrijven trekt de auteur een aantal duidelijke krijtlijnen: klimaatbeleid moet oog hebben voor rechtvaardigheid binnen onze westerse samenleving en op wereldvlak, moet gericht zijn op het erkennen van planetaire grenzen – geen kolonies op Mars voor de superrijken dus – en een nieuwe inhoud geven aan het begrip vrijheid. De vrijheid om tot alle prijs een gulzige westerse levensstijl te blijven aanhouden en die als een verworven recht op te eisen wijst de auteur af.
3. Toegankelijkheid
Met krap honderd bladzijden is ‘Het doet ertoe’ geen vuistdikke klimaatklepper, wel een voor elke lezer haalbare kaart. Jan Mertens schrijft toegankelijk en rechttoe rechtaan. Zijn redeneringen zijn helder en op sommige boodschappen komt hij – via telkens andere wegen – enkele keren opnieuw uit, wat eerder tot de vaststelling ‘oh ja, op dit punt zaten we eerder al’ leidt dan tot ergernis.
4. Hoop in plaats van doemdenken, cynisme en dwangmatig optimisme
‘Het doet ertoe’ blijft weg van boodschappen als: het is toch al te laat en we kunnen niet veel meer doen, we moeten onze tewerkstelling en economie beschermen, wij hebben al alles gedaan wat we konden en het moet haalbaar blijven, of: je moet de mensen niet met negatieve boodschappen om de oren slaan, je moet altijd positief communiceren. Jan Mertens kiest resoluut voor de hoop, meer bepaald de actieve hoop van Joanna Macy en de hoop van Hannah Arendt die bestaat in de mogelijkheid om elke dag als het ware opnieuw geboren te worden en bewust te handelen.
5. Van consument naar burger
Het antwoord op de vraag ‘Wat doe jij voor het klimaat?’ komt vaak neer op keuzes die te maken hebben met levensstijl: van minder autorijden of vliegen tot sorteren en vegetarisch eten. In deze benadering definiëren we onszelf uitsluitend als consumenten. Jan Mertens pleit ervoor dat we de switch maken van consument naar burger. Dat houdt op de eerste plaats in dat we het niveau van het individu overstijgen en ons bewust worden van het potentieel tot verandering dat we in ons dragen als we samen met anderen onze stem laten horen en actief worden.
6. Richtingwijzers
Doorheen de tekst wordt verwezen naar een vijftigtal noten achterin het boekje. Die nodigen uit tot verdiepen en verder lezen: artikels, rapporten of boeken. Op mij hebben ze in elk geval het effect dat ik bepaalde sporen verder wil volgen. Geen leesindigestie of klimaat-dégoût dus na ‘Het doet ertoe’.
7. Feiten, verhalen, beelden
In ‘Het doet ertoe’ spreekt Jan Mertens de taal van cijfers en klimaatwetenschap, maar hij beperkt zich daar niet toe. Er is ook ruimte voor inbedding in verhalen: het verhaal van zijn niet in het echt bestaande, maar wel heel reële dochter Julia die hem vergezelt in klimaatbetogingen en bij het schrijven, en het verhaal van de rivier die we zijn. Enkele fijnzinnige tekeningen van Maïssoun Hijazin maken het geheel compleet.
