Degrowth, beyond growth, postgroei: sommige concepten bevinden zich aanvankelijk in de marge, roepen eerst weerstand op omdat ze ingaan tegen de status quo, maar krijgen gaandeweg een plek in het centrum van het maatschappelijk debat. . De rol van groei als motor van ons economisch systeem in vraag stellen blijft omstreden, maar vindt tegelijk meer en meer ingang. Dat twintig europarlementsleden uit vijf politieke families in 2023 een conferentie ‘Beyond growth’ met meer dan 3000 deelnemers wisten te organiseren in het Europese Parlement, is veelzeggend. Met hun essay ‘Omgroei’ voegen Dirk Holemans, Lara Ferrante en Elze Vermaas nog een term aan het cluster toe.
Minder? Of net meer?
Pleiten voor minderen valt slecht bij het publiek en in realiteit hoeft zeker niet alles te krimpen. Integendeel, van sommige dingen willen we net veel meer: in het Noorden kwaliteitsvol openbaar vervoer, open ruimte, natuur en bevrijde tijd, in het globale Zuiden een waardig inkomen voor iedereen, betere gezondheidszorg en onderwijs. De opzet van de auteurs bestaat erin te verbeelden: hoe zou een toekomst waarin omgroei centraal staat eruit kunnen zien? Ze steunen daarbij op vroegere en huidige verbeelders, maar gebruiken ook hun eigen verbeelding. Het essay opent met een prelude, een verhaal van een twintigtal pagina’s over enkele personen die na een maatschappelijke omwenteling die heeft plaatsgevonden in 2025 ergens in de jaren 2030 een heel ander soort leven leiden dan nu. En dat werkt: als lezer glijd je via de lotgevallen van Fatima, Rudy en Claire vanzelf het thema van het boek in.
De hoop en het positieve gevoel die je aan het openingsverhaal ontleent, kan je goed gebruiken voor een hoofdstuk over alles wat mis gaat in een uitsluitend op groei gerichte kapitalistische samenleving. De auteurs maken er een brede schets van: klimaatopwarming en ongelijkheid, groene groei en greenwashing, de tunnelvisie over koolstof, het verzwakken van de democratie, kolonialisme dat allesbehalve in het verleden ligt, falende zingeving en nog veel meer.
Sufficiëntie in een welzijnssamenleving
Vervolgens wordt eerst een omgroeiperspectief uiteengezet. Economie gaat volgens de auteurs niet over groeicijfers en bbp, wel over de vitale noden van mensen die beperkt en eindig zijn. Eén zo’n vitale nood is autonomie in verbondenheid: we willen het gevoel hebben dat we er als individu toe doen en we willen in relatie staan tot anderen. Daarom moeten we de omslag maken van welvaartsstaat naar welzijnssamenleving: bij die laatste staan niet prestatie, concurrentie en consumptie centraal, maar zorg en het wegwerken van sociale ongelijkheid. Dit is ook een voorzienende samenleving waarin initiatieven van zowel de overheid als burgers het vrije spel van de markt corrigeren.
Een ander element van omgroei is de sufficiëntie-benadering: wat is genoeg en welke rol kan de overheid spelen in begrenzen? De auteurs durven over gevoelige kwesties pertinente standpunten in te nemen: zo stellen ze onder andere dat we de omslag naar honderd procent hernieuwbare energie alleen maar kunnen maken als we erin slagen de totale energievraag te doen dalen. Overal windmolens en iedereen in de elektrische auto is dus niet de oplossing.
Verandermacht
Holemans, Ferrante en Vermaas formuleren 8 concrete voorstellen voor omgroei, gaande van minder en betere producten in een deeleconomie, herverdeling van werk en regeneratieve bedrijven tot universele basisdiensten en een eerlijke relatie met het globale Zuiden.
Een heikel punt van een boek als ‘Omgroei’ is dat je als lezer potentieel wat verwezen achterblijft. Allemaal mooi en wel, maar wat kan je er persoonlijk mee? Je verzucht voor de zoveelste keer: hadden we maar wat meer visionaire politici die beleid voor de toekomst durfden te maken. De auteurs proberen daaraan tegemoet te komen door het te hebben over ‘verandermacht’: zonder activisten komt verandering niet zomaar uit de lucht vallen. Zie je het niet zitten om tot de radicale activistische flank te gaan behoren, dan kan je in elk geval actief zijn binnen een brede coalitie van bewegingen en organisaties die elk op hun manier naar maatschappelijke verandering streven. Het is van die coalitie, die veel ruimer is dan de klimaatbeweging en ook thema’s als noord-zuid, gender, sociale gelijkheid, anti-racisme omvat dat we het zullen moeten hebben. Waar ligt jouw engagement?
De auteurs van ‘Omgroei’ willen in hun essay meerdere perspectieven aan bod laten komen. Ze beseffen dat ze blinde vlekken hebben en dat andere auteurs beter geplaatst zijn om sommige aspecten van het verhaal te belichten. Doorheen het boek krijg je daarom af en toe bijdragen van Sibo Rugwiza Kanobana, expert op het vlak van dekolonisering en docent sociolinguïstiek en postkoloniale studies. Een fragment :
‘In de manier waarop we onze politieke economie organiseren geven we enorm veel autoriteit aan data en weinig aan subjectieve verhalen waar leven inzit. Dat is ook heel hard geworteld in ons koloniale verleden, want we hebben heel erg de neiging om alle kennis die wordt geproduceerd door het Westen – en eigenlijk is produceren al het verkeerde woord – kennis die wordt toegeschreven als westers, de meest waardevolle kennis is en ons allemaal zal helpen om een betere wereld te creëren. We blijven dus eigenlijk vastzitten in de autoriteit van het witte perspectief, dat de westerse bourgeoisie het waarschijnlijk beter weet dan gelijk wie. We moeten die autoriteit ter discussie stellen en luisteren naar die mensen waar we eigenlijk nooit naar luisteren.’
Meer lezen over dit thema?
We leven niet in het antropoceen, wel in het kapitaloceen
Je kan dit artikel gratis lezen. We bieden jou de inhoud graag aan en willen ook in de toekomst geen betaalmuren invoeren. Je kan ons helpen verder schrijven door een eenmalige of herhaalde gift via Petje Af. Alle beetjes helpen, dankjewel!
