Wanneer we een afspraak maken voor het interview stelt Aelyn Van Diest voor om elkaar bij het station van Eijsden te ontmoeten, net over de Nederlandse grens. Kortbij voor haar en een veel gezelliger plek om het over bomen te hebben dan de grauwe periferie rond Luik. Het is nog vroeg. Tot de cafés opengaan stappen we rond in de vinnige kou en vertelt Aelyn over haar fascinatie voor eya of taxus.
Ik heb altijd iets gehad met bomen, en ook met rust en verstilling. Ik ben opgegroeid in de schaduw van de basiliek van Scherpenheuvel, daar stonden niet zo veel grote bomen, maar wel kapelletjes. Voor die sfeer ben ik altijd gevoelig geweest, als kind ging ik er graag zitten. Ik had een heel ketterse opa die tegelijk wel respect had voor zulke plekken. Hij had mij verteld dat kinderen van God altijd een kaarsje mochten branden zonder te betalen, dus ik deed dat dan ook altijd. (lacht).
Later werd ik bio-ingenieur, ik koos voor de richting bodemkunde in plaats van bosbouw, omdat ik wou vermijden om bomen al te economisch te bekijken. Intussen werk ik al 20 jaar in de duurzame bosbouw. Ook privé ben ik altijd met bomen bezig gebleven, je zou kunnen zeggen dat mijn leven in het teken staat van de zoektocht naar verklaringen voor die aantrekkingskracht. De afgelopen tien jaar ben ik heel wat inzichten rijker geworden. Ik zie ook dat meer en meer mensen een grotere gevoeligheid voor bomen ontwikkelen en dat zet mij ertoe aan om mijn inzichten te delen. Zo kan ik het voor anderen misschien wat gemakkelijker maken. Ik merk dat velen het interessant vinden dat ik wetenschappelijk opgeleid ben, ik ben ook alle mogelijke literatuur blijven volgen en bijkomende opleidingen over bomen. Toch stel ik vast dat vooral mijn intuïtief aanvoelen mij altijd sterk geholpen heeft, ik denk dat dat eigenlijk het belangrijkste is wanneer je met bomen bezig bent. Handboeken zijn heel nuttig in die zin dat veel mensen van hun gevoel vervreemd zijn, maar in mijn ogen is het intuïtieve onmisbaar in de omgang met natuur.
Het verhaal van taxus
Zorgt dat ook wel eens voor een spanningsveld, dat intuïtieve versus het wetenschappelijke?
Zeker! Door steeds gevoeliger te worden voor bomenenergie zie ik hoe belangrijk het is om oude bomen te behouden in de omgeving, de zogenaamde moederbomen die cruciaal zijn voor een gezonde natuur en voor ons. Het blijkt heel moeilijk te zijn om dit inzicht in de professionele sector te laten landen. Ik merk het ook bij de weg die ik heb afgelegd met betrekking tot de taxus. Toen ik met mijn onderzoek startte, stelde ik vast dat mensen in de natuursector vaak sceptisch waren of taxus wel inheems is omdat die uit onze natuur verdwenen is. Eigenlijk ligt de reden voor de hand als je de puzzel legt.
Vertel!
Je vindt in onze buurlanden nog oude taxussen terug, ook in bossen. Taxus is in alle buurlanden inheems, gedijt hier prima en moet dus ongetwijfeld ook bij ons inheems geweest zijn. Ik vind taxus trouwens niet zo’n mooie naam, ik noem hem liever eya, dat is de oudste bekende benaming voor de soort. Die werd in het huidige Turkije teruggevonden in een meer dan 3500 jaar oude tekst in Oud-Hittitisch spijkerschrift. Taxus is de naam die de Romeinen gebruikten. Je vindt die ook nog terug in de oude naam voor de Kempen: Taxandrië – het land van de taxus. In de regio waar ik werk, namelijk Zuid-Limburg en de grensstreek met Nederland langs de Maas, situeert zich het verhaal van Ambiorix en zijn volk de Eburonen of het volk van de taxus. Waar zijn al die taxussen naartoe, vraag je je dan af.
Het lijkt erop dat precies de heldendaden van Ambiorix daar alles mee te maken hebben gehad. De opstand die hij in 54 v.C. mee geleid heeft en die onze voorouders als Belgen zo verenigd heeft met de slagzin ‘van alle Galliërs zijn de Belgen de dappersten’, was één van de hevigste die de Romeinen gekend hebben. Hun wraakreactie is die van de verschroeide aarde geweest. Ze hebben heel het gebied van de Eburonen en ook van met hen bevriende volkeren platgebrand. Bomen die zo belangrijk waren in hun cultuur als de taxus werden daarbij natuurlijk extra geviseerd.
Een heel bijzondere boom
Vanwaar kwam die verering van de taxus?
Het is één van de boomsoorten die het oudst kan worden, een stuk ouder nog dan eiken, waarvan de oudste die we kennen een goeie 1000 jaar oud zijn. Taxussen hebben heel bijzondere overlevingsmechanismen. Waar alle oude bomen hol worden kan een taxus die rottende stam helemaal overgroeien met een nieuwe schil en zo een tweede of zelfs derde leven krijgen. Taxus belichaamt het principe van reïncarnatie, omdat het bovengrondse gedeelte volledig kan verdwijnen, terwijl de wortels ondergronds dezelfde zijn. Eén van de oudst bekende van de soort bevindt zich in Schotland en zou 5000 jaar oud zijn. Ik heb ‘m zelf nog niet gezien, maar hij staat wel op mijn bucket list. In Bretagne en de UK heb ik heel imposante oude taxussen gezien van enkele millennia oud, dat zijn echt monumenten.
De taxus speelde een rol in rituelen en spirituele beleving. Taxussen vormden vaak groves – boomcirkels of natuurlijke kapellen. Het is een naaldboom waarvan de takken als ze de grond raken kunnen gaan wortelen en een dochterboom laten groeien. Zo krijg je een cirkel met centraal een heel oud exemplaar. Er is een theorie die stelt dat staken- en stenencirkels een imitatie zijn daarvan. Omdat taxus bij ons gedeeltelijk verdwenen is uit het landschap en het collectief geheugen zijn andere bomen zoals eik, linde en beuk die functie gaan overnemen. Vroeger kwamen ze ook voor op gewijde plekken, maar niet op de heiligste. De oudste taxussen wereldwijd staan meestal op kerkhoven en bij kerken. Aan de andere kant van het Euraziatisch continent heb je taxussen bij oude shinto-heiligdommen. Bijna alles aan een taxus is giftig – het rode vruchtvlees van de bes uitgezonderd, maar niet het pitje! – maar tegelijk is de soort erg levenskrachtig.
Door deze link met dood, transformatie en (weder)geboorte heeft taxus ook een evidente verbinding met het vrouwelijke. Het is ook de enige boom die kan bloeden en vrouwen hebben via bevalling en menstruatie een evidente connectie met bloed. Dit verschijnsel waarbij sommige taxussen in bepaalde omstandigheden via de stam een rode vloeistof afscheiden die stolt zoals bloed is nog altijd niet wetenschappelijk begrepen. Verder is de soort ook bijzonder omdat een mannelijk exemplaar plots vrouwelijk of voor een deel vrouwelijk kan worden en omdat ze typische eigenschappen van zowel naald- als loofbomen combineert. Dat zet echt de denkkaders een beetje op losse schroeven.
Vanwaar jouw persoonlijke connectie met eya?
Op mijn 17e volgde ik een druïdenopleiding en de boodschap dat de eik de meest heilige boom was voor de druïden resoneerde niet bij mij. Ik merkte dat ik het niet over mijn lippen kon krijgen wanneer mensen me vragen stelden over de opleiding en ik ben altijd op zoek gegaan naar welke boom het dan wel zou kunnen geweest zijn. Ik heb een tijdje gedacht dat de yggdrasil-mythe over de es sprak als onze oeroude levensboom. Op basis van een foutieve vertaling werd algemeen geconcludeerd dat dat een es was. In het Skaldisch, waar poëtische beschrijvingen gangbaar waren, stond er iets over ‘de wintergroene es’ en dat is dan letterlijk vertaald. Maar essen zijn niet bepaald wintergroen en ook andere beschreven kenmerken van de yggdrasil stemmen veel beter overeen met de taxus.
Ik heb het geluk gehad dat ik door professioneel met bomen bezig te zijn veel heb kunnen onderzoeken, maar de echte coup de foudre is eigenlijk gekomen in Engeland in 2010. Ik bezocht Chalice Well, een oude heilige plek bij een bron in Glastonbury. Ik stond erbij met mijn hand op een taxus – ik herkende die toen nog niet – en had een soort mystieke ervaring. Ik dacht eerst dat het enkel door de plek kwam. Bij een later bezoek werd het me pas duidelijk.
Het is langzaam uitgegroeid tot een passie en er zijn ook toevalligheden mee gemoeid, hoewel gezegd wordt dat toeval niet bestaat. Mijn zoontje ontdekte enkele jaren geleden de mooiste autochtone taxuspopulatie van de Benelux die nog nergens beschreven staat. Ik ging net overal in België en Nederland alle beschreven relicten van taxus bekijken toen hij op een dag vertelde: ‘Als ik bij papa ga wandelen staan daar ook ergens cactussen, denk ik’. (lacht). Hij was toen nog maar zeven en één van de weinige zevenjarigen die een taxus zou herkennen. Ik was eerst een beetje ongelovig, maar ik viel gewoon achterover toen ik er kwam. Het is echt de mooiste locatie die ik in onze streken al gezien heb. De eigenaar is intussen helemaal mee en ik organiseer er workshops. Het is een gemengd bos, maar het geeft een heel mooi beeld van hoe meer natuurlijke bossen er vroeger uit moeten gezien hebben.
Eén van de zaken die mij het meeste raakt is dat taxus verbonden is met een stuk menselijke geschiedenis dat de geschiedenisboeken niet gehaald heeft. De oude, pre-romeinse culturen waar taxus een rol speelde, hadden vaak matriarchale roots. Ik heb ook antropologie gestudeerd en volg de publicaties hierover op. Verwijzingen daarnaar vind je vaker in fictie en fantasy, denk maar aan boeken als ‘De stam van de holenbeer’ en ‘Kinderen van Moeder Aarde’. Wetenschappelijk onderzoek bevestigt intussen dat er veel meer waarheid in die zogenaamde fantasy zit dan eerder gedacht. Vrouwen blijken in de prehistorie heel wat belangrijker rollen gespeeld te hebben dan achter een man aanlopen en kinderen baren.
Wanneer ik musea of bepaalde sites bezoek, moet ik me altijd zelf goed informeren om alles juist te interpreteren, want de officiële bordjes vermelden vaak nog wat door oudere witte mannen is goedgekeurd. Hoewel we intussen dankzij talloze publicaties eigenlijk beter weten zit daar een grote vertraging op.
Giftig?
De meeste mensen kennen taxus enkel als haag, niet als boom, en hij staat ook bekend als heel giftig.
De meeste mensen zijn verbaasd dat taxus ook een boom kan worden. Velen kennen het vooroordeel over de giftigheid, maar dat blijkt helemaal niet zo absoluut te zijn als lang gedacht werd. Hier vlakbij bijvoorbeeld staan schapen en koeien in weiden met taxus en ze eten daar zonder probleem van. Dat bevestigt wat ik op andere plekken heb geobserveerd: wanneer gedomesticeerde dieren er geleidelijk aan kunnen wennen hebben ze er waarschijnlijk zelfs baat bij om ervan te eten. Vermoedelijk beschermt het tegen parasieten of heeft het in elk geval een toegevoegde waarde. Ook bij wilde dieren als reeën kan je zien dat ze taxus eten en er zelfs de voorkeur aan geven boven andere soorten voedsel, wat dan weer een hypotheek is op de verjonging van de soort.
Bij oudere dieren die nooit taxus gegeten hebben kan een klein stukje effectief al dodelijk zijn, dat ga ik niet in twijfel trekken. Het zegt denk ik wel meer over hoe wij onze dieren zijn gaan houden en voeden dan over de toxiciteit van de soort.
Wat ook mooi is om te zien is dat kinderen gek zijn op taxussen. Als ze een heel bos ter beschikking hebben, gaan ze net bij taxussen hun kamp maken. In Nederland zie je dat zo’n 100 jaar geleden taxussen vaak op schoolpleinen geplant werden. Daar is men nu wegens de vermeende giftigheid niet meer toe geneigd.
Missie
Je bent duidelijk een vrouw met een missie. Hoe zou je die zelf omschrijven?
Mijn missie met betrekking tot taxus is drieledig. In de eerste plaats wil ik bijdragen tot een natuurherstel van de taxuspopulatie die 2000 jaar geleden in onze streken verdween. Ten tweede wil ik het verhaal van taxus zoveel mogelijk bekend maken en zo mensen een completer beeld van onze geschiedenis geven. Ten derde wil ik eigentijdse rituelen rond taxus ontwikkelen en bekend maken, met respect voor zowel de oude tradities als de hedendaagse context. Naast mijn taxusmissie wil ik ook mensen overtuigen om bomen terug oud te laten worden. Heel oud. We zijn vergeten hoezeer oude exemplaren energetische ankerpunten vormen en een soort kenniscentra binnen de netwerken van hun soort.
Voor de meeste mensen gaat die energetische achtergrond nog te ver, maar ik merk toch al meer openheid. Ik vind dat we in het belang van onze kinderen die er veel gevoeliger voor zijn dat wat moeten openbreken. We zitten eigenlijk in een onvolwassen samenleving die niet bezig is met de grote thema’s of daar wat lacherig over doet, maar uiteindelijk kunnen we het niet weglachen. Het is belangrijk voor ons welzijn en voor onze overleving want als we meer openstaan voor die diepe ecologie zullen we ook anders omgaan met de natuur en de aarde.
Je hebt ook een boek geschreven: ‘De vergeten ecosysteemdienst van bomen’ en je hebt een tweede in voorbereiding?
Klopt. Mijn eerste boek gaat over de energie van bomen en hun interactie met mensen. Daar staat wel een hoofdstuk over taxus in, maar ik ben al jaren materiaal dat ik verzameld heb aan het verwerken tot een nieuw boek. Ik heb ook één van de beste Engelstalige boeken over taxus vertaald (‘Yew’ van Fred Hageneder), maar ik vond er destijds geen uitgever voor. Intussen zijn er veel nieuwe puzzelstukjes bijgekomen en sommige oude inzichten zijn al gecorrigeerd.
Ook vanuit de bossector groeit de interesse?
Inderdaad. De KULeuven is gestart met onderzoek naar taxus. Ik was zo gepassioneerd dat ik mijn vroegere prof bosbouw contacteerde en het mooie is dat er intussen twee thesisonderzoeken gebeurd zijn. Het laatste is nog maar net afgerond in september 2023. Daarbij is de genetische verwantschap onderzocht tussen de oudste relicten van taxussen in Wallonië en de oudste exemplaren in Vlaanderen. Er bleek voldoende verwantschap om een herintroductie op basis van deze bomen te realiseren. Ik ben daar zelf ook mee bezig. In mijn vrije tijd verzamel ik in het najaar zaden van oude taxussen die ik opkweek of laat opkweken. Dat gaat traag, maar de eerste exemplaren beginnen er te komen.
Je begeleidt op 25 februari samen met Marc van Villa VanZelf voor de eerste keer een taxusritueel. De inschrijvingen liepen als een trein. Wat vind jij belangrijk aan rituelen?
Wat mij erin aantrekt: rituelen zijn oeroud en voor mensen heel belangrijk om zich te kunnen verbinden met het fijnstoffelijke, het niet-materiële rondom ons. Rituelen zijn veel ouder dan godsdiensten. Het woord god is zo’n 5000 jaar oud, terwijl rituelen dateren van voor de Neanderthalers hier rondliepen. Het zit in ons onderbewustzijn en DNA om er gevoelig voor te zijn en er baat bij te hebben om af en toe een ritueel te doen.
Foto: Bomen beter beheren
7 februari 2024 at 11:48
Mooi. Groetjes.